Silnik spalinowy posiada takie układy olejowe, które są zamknięte. Poza tym, rola oleju to przede wszystkim smarowanie i chłodzenie ruchomych elementów silnika, wypłukiwanie i transport jako zawiesiny wszelkich zanieczyszczeń przedostających się z komory silnika. Wspomniane przez nas zanieczyszczenia skutecznie zatrzymuje filtr oleju, które należą do najważniejszych części w każdym silniku.
Warto jednak pamiętać, że niezależnie od tego jaki filtr oleju użyjemy, degradacja oleju jest procesem nieuniknionym, i wymiana oleju powinna być zawsze regularnie dokonywana.
Najczęstszym typem filtrów oleju jest filtr typu spin on, wyposażony w zawór przeciwzwrotnych. Ten ostatni ma zwykle kształt gumowej membrany, która przylega do wewnętrznej strony pokrywy filtra puszkowego. Dzięki zastosowaniu membrany, możliwe jest zabezpieczenie otworów filtra w taki sposób, aby nie wydostawały się z niego zanieczyszczenia raz wpływające.
Zawór przeciwzwrotny skraca czas suchego bądź półsuchego tarcia pomiędzy ruchomymi częściami silnika, ponieważ uniemożliwiając spływaniu oleju w stronę pompy przyspiesza dotarcie strumienia oleju do współpracujących części w trakcie uruchamiania jednostki napędowej, zwłaszcza po długim postoju.
Kolejnym zaworem, który występuje w filtrze oleju, jest zawór przelewowy (by-pass valve). Montuje się go za każdym razie w systemie olejowym z filtrem pełnego przepływu (umieszczonym w układzie szeregowo). Zazwyczaj wbudowany jest on w samym filtrze, ale zdarzają się również konstrukcje, w których zawór ten znajduje się w korpusie silnika.
Funkcją zaworu przelewowego jest udrożnienie przepływu oleju w motorze w czasie, kiedy opory przepływu przez filtr są za duże i powstaje ryzyko niedostatecznego smarowania współpracujących ze sobą elementów.
Z kolei zawór „EKO” (anti-syphon valve) ma za zadanie chronić przed spływaniem oleju z filtra po wyłączeniu silnika. Można zatem powiedzieć, że jego rola jest podobna do tej, którą sprawuje zawór przeciwzwrotny, z tym że zawór „EKO” umiejscowiony jest po „czystej stronie” filtra. Dzięki temu uzyskujemy taki efekt, że filtr ciągle jest wypełniony olejem, bez znaczenia czy silnik pracuje czy nie.
Znacznie skraca się w tym wypadku okres występowania suchego lub półsuchego tarcia pomiędzy współpracującymi elementami w trakcie odpalania silnika, ponieważ strumień oleju znacznie szybciej trafia do silnika. Dodatkowo, zawór „EKO” efektywnie zapobiega wylewaniu się oleju z filtra przy okazji jego wymiany.
